М.Қашқаридің «Диуани лұғат-ит-түрк» еңбегіндегі есімшелердің адъективтенген, заттанған тұлғалары

Аңдатпа

Қазақ тілінің қалыптасып, даму тарихын зерттеуде көне, орта түркі ескерткіштерінің алатын орны ерекше. М.Қашқаридің «Диуани лұғат-ит-түрк» еңбегіндегі тілдік тұлғаларды зерттеу, зерделеу – бүгінгі таңдағы өзекті мәселелердің бірі. Бұл еңбек әдебиет, тарих төңірегінде кеңінен зерттелгенімен, лингвистикалық, қазақ тіл білімі теориясы тұрғысынан толық зерттеліп болған жоқ. Сондықтан бүгінгі мақаламызда М.Қашқари «Сөздігіндегі» есімшелер және олардың адъективтенген, заттанған тұлғалары талданды. Бұл тақырып қазақ тіл білімінде алғаш рет сөз болып отыр.
Мақаланың негізгі мақсаты – орта түркі жазба ескерткіші саналатын М.Қашқаридің «Сөздігіндегі» есімшелерге тоқталып, олардың заттық, сындық мәнін, қолданыста берілу жолдарын анықтау. Осы мақсатқа жету жолында мақалада ХІ ғасырда қолданысқа түскен есімшелер тобы тарихи
грамматика негізінде жүйеленіп, предикаттық және атрибуттық мәндері
анықталды.
Мақалада М.Қашқаридің «Түрік сөздігі» (аудармашы А.Егеубаев) негізгі дереккөз ретінде пайдаланылып, отандық және шетелдік ғалымдардың теориялық тұжырымдары мен түсіндірмелері басшылыққа алынды.
Мақаланың зерттеу нәтижелері орта түркі жазба ескерткіштері мен туған тіліміздің тарихын зерделеуге үлес қосады. Сондай-ақ, тарихи грамматика, қазақ сөзжасамы бағытындағы зерттеушілерге пайдалы болмақ.