Бата беру салтының кейбір фольклорлық-музыкалық жанрларға ортақ сипаттары
Қаралымдар: 43 / PDF жүктеулері: 24
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2024-148-3-170-183Кілт сөздер:
Ақмола облысы, Сарыарқа, рухани құндылық, қазақ фольклоры, алғыс, бата, қазақ, түркі-моңғол.Аңдатпа
Зерттеуде «бата беру» дәстүрінің мәтіндік және орындаушылық ерекшеліктері «беташар», «жарапазан» сияқты фольклорлық-музыкалық кейбір жанрларда ортақ көрініс табатыны анықталды. Көне түркі заманынан бүгінге ұласқан бұл жанрлардың шығу төркіні, қалыптасу кезеңі, поэтикалық ерекшеліктері қазіргі ұрпаққа тәлім-тәрбие құралы ретіндегі қызметі жан-
жақты талданды. «Жарапазан» мен «беташар» сияқты музыкалық фольклор
жанрларында да, батаның атқаратын қызметі анық көрініс тапқан. Әдетте
«бата беру» көбінде қос тармақты, егіз ұйқасқа құрылған өлең түрі – «бәйіт»
сияқты тақпақталып орындалса, жарапазан мен беташарда бата мәтіндерін әрлеп тұратын музыкалық әуеннің интонациялық, саздық жағынан дами түскенін аңғаруға болады. Бірақ мәтіні бата өлең негізінде құрылып, айтылар ой барынша тұжырымды болып келеді. Батаны моңғолдар «ерөөл» деп атаған, онда айтылатын формулалы сөздер қазақ батасымен үндес, сарындас
келеді.
Зерттеуде, Сарыарқа жерін мекендеген байырғы ел мен тәуелсіздік жылдары
шетелден көшіп келген қандастарымыздан жазылып алынған жарапазан, беташар, баталарды мақаланың ғылыми талдау бөлігінде салыстырмалы қарастырып, ортақ ерекшеліктері тұжырымдалды. Мақалада берілген жарапазан мен беташар мәтіндері мен бата түрлері Ақмола, Қарағанды
өңірлеріне жүргізілген ғылыми-зерттеу экспедиция барысында ел арасынан
жазылып алынған тың материалдар ретінде сұрыпталды.
