Әз-Замахшаридің «Мукаддимат әл-Адаб» ескерткішінің синтаксистік ерекшелігі
Қаралымдар: 43 / PDF жүктеулері: 74
Кілт сөздер:
Әз-Замахшари, синтаксис, сөздік, ескерткіш, сөз тіркесі, сөйлем, сөйлем мүшесіАңдатпа
Өз дәуірінің ең білімді ғалымдарының бірі болған, Замахшаридің «Мукаддимат әл-Адаб» сөздігі орта ғасыр қолжазбаларының құнды дүниесі болып саналады. Осыған орай сөздікті лингвистикалық тұрғыдан кешенді зерттеу мақсаты қойылып, синтаксистік талдау негізге алынды. Мақалада Әз-Замахшаридің «Мукаддимат әл-Адаб» еңбегінің синтаксистік сипаты қарастырылып, ескерткіш тіліндегі сөз тіркестерінің жасалуы мен ерекшелігі анықталады. Әр сөз табынан жасалған сөз тіркестерінің қасиеті, жасалу ерекшелігі айқындалады. Сөз тіркесі болудың шарттары ажыратылады. Ескерткіш тіліндегі сөз тіркестері қазіргі түркі тілімен салыстырылады. Олардың мағыналық және құрылымдық ерекшеліктері анықталады.
Сондай-ақ сөйлемдер айтылу сазына қарай қарастырылады. Ескерткіш тіліндегі хабарлы, лепті сөйлемдер, олардың қызметі ажыратылады. Сөйлемнің тұрлаулы және тұрлаусыз мүшелері анықталады. Сөйлем мүшелерінің лексика-семантикалық сипаты талданып, қазіргі түркі тілімен қатынасы сараланады. Сөйлем мүшесі бола алудың шарттары мен негізгі қағидалары анықталады. Зерттеудің практикалық құндылығы гуманитарлық бағыттағы жоғары оқу орнының ізденушілері мен оқытушылары зерттеу нәтижесін түркология пәндерінде қолдана алады. Зерттеу барысында жалпы қазіргі қазақ тілінде кездесетін синтаксистік заңдылықтар қаралады. Қазіргі түркі тілдерімен салыстырылады. Ескерткіш тіліндегі айырмашылықтар талданады.
