Әдебиеттегі детектив жанры және Кемел Тоқаев шығармашылығы

Аңдатпа

Қоғамның көлеңке жақтарын, адамның келеңсіз қырларын қылмыстық істер арқылы көрсететін детектив жанрының өзіндік тарихы мен тағылымы бар. Әлем әдебиетінде бұл жанр жан-жақты дамып, кең өріске шыққаны анық. Ал, қазақ әдебиетінде детектив жанры - бүгінгі күнге дейін зерттеле қоймаған жанр.  Детективті шығармалар қазіргі таңда біздің елде үлкен сұранысқа ие болып отыр. Аталған жанр біршама уақыт бойы әдебиеттану ғылымының назарынан тыс қалған көркем әдебиеттің бір саласы болып есептелінеді. Бұл мақалада қазақ әдебиетінің детектив жанрының дамуына айрықша үлес қосқан Кемел Тоқаев шығармалары негізге алынып, сюжеттік оқиғалары мен кейіпкерлер жүйесіне әдеби-теориялық талдаулар жасалады. Әрі әлем әдебиетіндегі шығармалардан айырмашылықтары мен ұқсастықтары, ерекшеліктері қарастырылып,  кейіпкерлер типі, характерлері кең көлемде зерделенеді. Әсіресе, оның «Қастандық», «Солдат соғысқа кетті» шығармалары шет ел әдебиетіндегі жазушы Эдгар Аллан По, түрік жазушысы Ахмет Үміт шығармаларымен салыстырылып, әр алуан мысал-деректер келтіріледі. Жазушы шығармаларының тақырыптық, көркемдік ерекшеліктері, жанрлық табиғаты дәйектеліп, қылмыскердің бағыты, іс-әрекеттері, психологиясы, жас ерекшелігі, ізкесушінің ізденістері сипатталады. Қоғамды жайлап бара жатқан қылмыстың адамға тигізер әсер-ықпалы туралы баяндалып, қаламгерлердің тақырыпты ашудағы даралық жəне ортақ стильдік белгілері анықталады. Жазушы өз шығармаларындағы келеңсіз оқиғаларды әрбір кейіпкерінің болмысы, іс-әрекеті арқылы ашып көрсетеді. Мақала авторлары тақырыпқа қатысты сыншы, ғалымдардың еңбектерінде айтылған ғылыми тұжырымдарды ескере отырып, өзідік ой пікірлерін қосады. Сонымен қатар, детектив жанрының кейбір ерекшеліктеріне тоқталып, жазушы шығармаларының ортақ тұстары, айырмашылықтары, өзіндік ерекшеліктері жайында қорытынды жасалады.