Қазақ және көне түркі топонимдік жүйесінің ортақ белгілері

Аңдатпа

Бүгінде топонимдер еліміздің тыныс-тіршілігіне қажетті бағыт-бағдар
беретін таңбалық қызметінен басқа үлкен қоғамдық-саяси маңызға ие болып, ұлттық,
танымдық сипаттарымен алдыңғы орынға шықты. Өйткені жер-су аттары адамзат
қоғамында ғана пайда болып, өмір сүріп, қызмет ететіндіктен, сол қоғамда болып
жататын өзгерістерден тыс қала алмайды. Уақыт өте бұл өзгерістер тарихқа
айналады. Кешегі оқиғалар – бүгінгі күннің тарихы болып табылады. Қазақ халқының да
жер-су атаулары халықтың сан ғасырлық тарихынан сыр шертеді, еліміздің тарихын
өте ерте кезеңдерге дейін жетелейді. Осы себепті еліміздің басынан өткен «сан қилы»
заманда көптеген топонимдердің өзгеріске ұшырауына, ұмыт болуына байланысты
жер-су атауларын зерттеу бүгінгі күні өзекті мәселелердің біріне айналып отыр.
Топонимдер халықтың тарихи ескерткіштерінің көзі болғандықтан, көне түркіден
бүгінгі күнге дейінгі топонимикалық жүйенің ерекшеліктерін зерттеу, тарихиэтимологиялық талдау жасау – кезек күттірмейтін өзекті мәселелердің бірі. Қазақ
топоникасын түркілік бірегейлік контекстінде зерттеу көшпенділер өркениетінің
қайталанбас тарихи моделін жаңғыртуға, сондай-ақ, ортақ түркілік интеграцияны
нығайтуға мүмкіндік береді. Қазақ және басқа түркі тілдеріндегі жалпы топонимдерге
зер салғанда, атаулар құрамындағы географиялық терминдер мен жұрнақтарды
қолданудағы ұқсастықтар біздің назарымызды аударды. Көне түркі тілінен бүгінге
дейінгі топонимдерде сақталған жалпы тарихи ерекшеліктер осы зерттеуге алып келді.
Мақалада ортақ түркілік географиялық терминдердің көне және қазіргі түркі
тілдеріндегі қолданысы зерделеніп, ортақ белгілері түсіндіріледі. Мақаланың мақсаты –
қазақ және көне түркі тіліндегі топонимдердің ортақ белгілері мен ерекшеліктерін
анықтау, сондай-ақ түркі диалектілеріндегі топонимдердің жалпы аспектілерін
анықтау. Осы себепті географиялық атаулар салыстырылып, зерттелді