Детективтік проза мәтініндегі фразеологиялық қолданыстар

Аңдатпа

Мақалада детектив жанрындағы көркем шығармалар тіліндегі фразеологиялық қолданыстар зерттеледі. Зерттеу нысанына қазақ әдебиетінде осы жанрда алғаш шығармалар жазған Кемел Тоқаевтың шығармашылығы, оның ішінде «Солдат соғысқа кетті», «Түнде атылған оқ», «Тасқын», «Қастандық» шығармалары алынады. Жазушының шытырман хикаялы проза жанрында жазылған шығармаларының қазақ әдебиетінен алатын орнын белгілеуге фразеологиялық қолданыстарды зерттеу де ықпал етеді. Мақала мақсаты – қазақ детектив жанрындағы фразеологизмдердің тілдік-стильдік ерекшеліктерін анықтау. Осыған орай тұрақты тіркестердің қолданысын, қызметін, стилистикасын талдау міндеттері қойылды. Зерттеу нысанына алынған шығармаларда фразеологизмдердің әлеуеті кеңінен пайдаланылатыны байқалды: жалпыхалықтық фразеологизмдер де, әдеби фразеологизмдер де, жазушының төл қолданыстары да еркін қолданылады. Бұл фразеологизмдер мәтіндердің көркемдік айшығын нақтылай түсуге қызмет етеді. Эмоционал-экспрессивті реңге ие синоним фразеологизмдердің қатар қолданылуын жазушы тілінің ерекшелігіне жатқызуға болады. Фразеологизмдердің мәтіндегі қолданыстары сипатталды, олардың көркемдік қызметі, жасалу тәсілдері айқындалды. Тілдік айғақтар контекст құрамында берілді, себебі олардың мәні, мағынасы көбінесе контекст арқылы ашылатыны ескерілді. Мақалада детектив романындағы фразеологиялық бірліктердің кейіпкерлердің мінез-құлқына, шиеленіс атмосферасын құруға және сюжеттің дамуына қалай әсер ететіні қарастырылды. Зерттеу нәтижелері детективтік әдебиетте фразеологиялық бірліктердің авторлық мақсатқа жету үшін басқа тілдік құралдармен қалай әрекеттесетінін жақсы түсінуге мүмкіндік береді.