Монғолия аймағындағы қазақ топонимиясы (жазба деректер негізінде)

Аңдатпа

Мақалада Моңғолия қазақтарының тарихи топонимикасы жазба деректер негізінде қарастырылды. Қазақ халқының бір тармағы Керей Абақтың Алтай асып Моңғолия жерін қоныстанғанына бір жарым ғасырдан
астам уақыт өткен. Түрлі тарихи кезеңдер мен ауыртпалықты бастан кешкен Моңғолия қазақтары қазірде Алтайдың теріскей бетін, Қобда өлкесін өз атамекені санайды. Жер-су аттары – өткен тарихтың, халық жадының белгісі. Мақаланың басты мақсаты – Моңғолия қазақтарының тарихи топонимикасын жинап-жүйелеу және басты сипаттарын, тарихпен байланыстылығын
анықтау болып табылады. Бұл ретте алдыңғы кезекте жазба деректер – ХІХ
ғасырда Моңғолия жерінде болған экспедиция мүшелерінің жолжазбалары,
ел басына ауыр жағдайлар әкелген тарихи оқиғаларға байланысты шыққан халық ақындарының өлең-жырлары, балалық шағын атамекенде өткізіп, кейін атажұртқа оралған қандас бауырлардың естелік-толғаныстары, қазіргі ақындардың жыр-толғаныстары, тағы басқа материалдар негізге алынды. Зерттеу жұмысында Моңғолия қазақтарының көші-қон тарихына, бүгінгі тыныс-тіршілігіне байланысты шыққан кітаптар зерттеудің дереккөздері ретінде пайдаланылды.
Мақаланың өзектілігі Моңғолия қазақтарының тарихи топонимикасы
бұрын-соңды зерттеу объектісіне айналмаған. Жұмыстың жаңалық сипаты да осымен байланыстырылады. Моңғолия қазақтарының тарихи топонимикасы бай және әр алуан. Тарихи топонимика қандас бауырлардың тарихынан, ел басынан өткен оқиғалардан мол мәліметтер береді. Моңғолия қазақтарының өз атамекенінде тұрақтап қалуы жанкешті күреспен, тарихи тұлғалардың батыл шешімдерімен байланысты екені анықталады. Жұмыстың теориялық және практикалық маңызы шетелдегі қазақтардың қоныстану тарихы мен тарихи топонимикасының қалыптасу жолын тануда зерттеу еңбегі болып табылады. Жұмыс нәтижесін жоғары оқу орындарының филология бағыттарының дәрістерінде, осы тақырып бағытындағы
зерттеу жұмыстарында пайдалануға болады. Зерттеуде дискриптивтік (сипаттама), тарихи-салыстырмалы (компаративтік), тарихи-салғастырмалы (типологиялық) тілдік-этимологиялық, когнитивтік, жинақтау әдіс-тәсілдері негізге алынды.