«Қырық мысал» жинағының жазылуы мен басылуы
Қаралымдар: 85 / PDF жүктеулері: 342
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2023-142-1-199-210Кілт сөздер:
Крылов, А.Байтұрсынұлы, аударма өлең, «Қырық мысал», Ә.Бөкейхан, генерал-губернатор, цензура, Потанин, Ольденбург, Ғылым академиясы, баспахана, дарынды суретшіАңдатпа
Мақалада қоғам және мемлекет қайраткер, реформатор тұлға, ағартушы ғалым, ақын-аудармашы Ахмет Байтұрсынұлын шығармашылығының беймәлім қырлары қарастырылады. Атап айтқанда, А.Байтұрсынұлы талантын жаңа бір қырынан танытатын «Қырық мысал» жинағының жазылуы мен басылуы архив деректері негізінде талданады. Қазақ халқының азаттығы үшін күрескен А.Байтұрсынұлы азаттық идеясын патша билігінің цензуралық қысымына байланысты ашық айта алмады. Сондықтан да мысал өлеңдер арқылы ойын астарлап жеткізуге тура келді.
Орыс жазушысы әрі мысалшысы Иван Крылов мысалдарын қазақша аударған оның тұңғыш жинағы Санкт-Петерборда 1909 жылы жарық көргені мәлім. Алайда «Қырық мысал» жинағының қазақшаға аударылғаны, оның жылдар бойы А.Байтұрсынұлының өзімен бірге «тар жол тайғақ кешу» тарихы белгілі бір ортаға мәлім болғанымен, жалпы бұқараға беймәлім болып келген болатын. Міне, Ресейдің орталық архивтері, аймақтық музейлерінен табылған тың құжаттар мен мәліметтерге сүйенсек, А.Байтұрсынұлының «Қырық мысал» кітабының жылдар бойы жарыққа шықпай жатуының себептерін түсінуге болады. Сонымен қатар, А.Байтұрсынұлы шығармашылығының бұрын беймәлім болып келген қырлары байыпталады. Ол мәселе Ресей Федерациясы Красноярскі аймақтық өлкетану музейінен табылған мұрағаттық құжаттар негізінде сараланады. Сол арқылы қазіргі ахметтанудың беймәлім мәселелері айқындала түседі.
