Дыбыс үндестігі және оның шетелдік түркітанудағы эволюциясы

Аңдатпа

Дауысты және дауыссыз дыбыстардың үйлесімін қамтитын дыбыстық үйлесімділік ұғымы түркі тілдерінің анықтаушы фонологиялық ерекшелігі болып табылады. Бұл тілдердің тарихына терең енген бұл қасиет XIX ғасырда шетелдік ғалымдардың назарын аударды. Алғашқы зерттеулер дауысты дыбыстардың үйлесімділігіне назар аударып, оны жүйелік және ерекше қасиет ретінде таныды. Уақыт өте келе, түркі фонологиясына деген қызығушылық артқан сайын, зерттеушілер дауыссыз дыбыстардың үйлесімділігі мен оның мағынасын қосу үшін назар аудару аясын кеңейтті. Мақалада дыбыстық үйлесімділік құбылысы қарастырылады, оның түркі тілдері бойынша шетелдік зерттеулердегі эволюциясы талданады. Әр түрлі түркі тілдерінің стереотиптік және ұлттық ерекшеліктерін көрсететін әмбебап лингвистикалық модель ретінде дыбыстық үйлесімділік ерекшеленеді. Зерттеу дыбыстық үйлесімділіктің когнитивті және құрылымдық аспектілеріне назар аударады, оның фонетикалық, құрылымдық және семантикалық заңдылықтарын зерттейді. Құрылымдық-семантикалық модельдеуді қолдана отырып, мақалада қазіргі түркі тілдеріндегі дыбыстық үйлесімділіктің реттілігі және оның кең фонологиялық шеңбердегі рөлі көрсетілген. Джерард Клаусон, Уильям Шмальстиг және Карлин Кенион сияқты ғалымдардың еңбектеріне сүйене отырып, мақала дыбыстық үйлесімділіктің тарихи дамуын, фонологиялық жүйелерін және морфологиялық салдарын қарастырады. Ол фонетикалық, диахрондық және мәдени факторлардың әсерінен қалыптасатын түркі халықтарының тілдік және мәдени бірегейлігіне тұрақты әсерін көрсетеді.