A, The Жоғалған тілдің негізгі лексикасы (Монғолиядағы хотың тілі)
Қаралымдар: 20 / PDF жүктеулері: 1
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2024-147-2-68-80Кілт сөздер:
жоғалған тіл, хотың, түркі тілдері, Сводеш тізімі, негізгі лексика, мағыналық санат.Аңдатпа
Мақала жойылған тілдердің қатарына жататын, әлем тілдерінің тізіміне енбеген хотың тілін зерттеу барысындағы алғашқы кезеңнің нәтижелерін көрсетуге арналған.
Зерттеушілер хотыңдарды тек тарихи-этнологиялық тұрғыдан ғана қарастырған.
Сондықтан бұл еңбектің ерекшелігі – этностың тілін арнайы зерттеу нысаны етіп
алуында.
Монғолия елін мекен ететін хотыңдар (Орыс, монғол тілдерінде «хотон» деп
жазады, ал олардың өзіндік аты – «хотың») этникалық жадын жоғалтпаған: түркі
тектес екендерін біледі. Соңғы санақ бойынша саны 11000-ға жеткен. Солай бола
тұра тілдерін жоғалтып алған, әзірше хотың тілінде сөйлейтін адам табылмай
тұр. Сөйтсе де жекелеген сөздер халха тіліндегі «говор» сияқты қолданылатыны
байқалады.
Қазіргі жалпы тіл білімінде тілдердің тектестігін бағалау үшін «Сводеш тізімімен»
бағдарлау жолға қойылған. Сондықтан хотың тілі лексикасының сводештік тізімін
жасау міндеті атқарылды. Ал хотың тілінің түркі тіліне жататындығын көрнекі
дәлелдеу мақсатымен түркітанушы А.В. Дыбоның түркі базистік лексикасын
этимологиялау үшін қолданған стандартты сводештік тізімі пайдаланылды.
Хотың тілінің лексика-грамматикалық бірліктерін жүйелеп, тіркеу нәтижесінде
оның түркі тілдерінің қатарындағы орнын, қай топқа жататындығын нақты
анықтау мүмкіндігі бар екені байқалды.
