Орта ғасыр түркі мақал-мәтелдеріндегі адами қасиеттер көрінісі: салыстырмалы-тарихи талдау
Қаралымдар: 61 / PDF жүктеулері: 55
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2020-132-3-75-85Кілт сөздер:
түркі тілдері, орта ғасыр түркі жазба ескерткіштері, тарихи лексикология, мақал-мәтелдер, паремиологиялық жүйе, семантикалық байланыс, жалпытүркілік дүниетаным, қазақ тілі.Аңдатпа
Орта ғасыр түркі жазба ескерткіштері – түркі халықтарының өткен тарихы мен мәдениетінен, тілінің ерекшеліктерінен мәлімет беретін асыл мұра. Ескерткіштер тіліндегі мақал-мәтелдерді жан-жақты зерттеу қазақ тіліндегі паремиологиялық жүйенің қалыптасуы мен даму
үдерістерін, мақал-мәтелдердің мағыналық уәжін анықтауға мүмкіндік береді. Мақалада ХІ-ХІІ
ғасырларда жазылған түркі ескерткіштері – Жүсіп Баласағұнидің «Құдатғу білік», Махмұт Қашқаридың «Диуани луғат-ит түрк», Ахмет Йүгнекидің «Һибат-ул хақайқ», Ахмет Йасауидің «Диуани
хикмет» шығармалары тіліндегі моральдық құндылықтарды сипаттайтын мақал-мәтелдер қарастырылады. Ескерткіштер тіліндегі адамның жақсы қасиеттері мен жағымсыз қасиеттерін сипаттайтын
мақал-мәтелдердің этномәдени мазмұны, паремиологиялық мағынаның ерекшелігі мақал-мәтелдер
құрамындағы доминант сөздердің семантикалық аясы шеңберінде сараланады. Орта ғасыр түркі
жазба ескерткіштері тіліндегі мақал-мәтелдер қазақ тіліндегі мақал-мәтелдермен салыстырыла
отырып, олардың этномәдени мазмұнындағы ортақтықтар мен айырмашылықтар анықталады.
