Қазақ тілінің дәстүрлі сөзсаптамы

Аңдатпа

Мақалада қазіргі қазақ ауызекі немесе жазба тілінің грамматикалық,
стильдік, этикалық нормадан қол үзіп, жасанды, аударма қазақ тілі болып бара
жатқаны өзекті мәселе ретінде қойылады. Мәселені шешу үшін сөзсаптам ұғымтермині ұсынылады. Сөзсаптамды қазақ сөз өнерінің басты категориясы ретінде алып,
бұл терминнің «стиль» және «норма» терминдерінен айырмашылықтары көрсетіледі.
Сөзсаптам категориясын анықтаудағы А.Байтұрсынұлы пікірінің және Р.Сыздық
көзқарасының ғылымилығы дәйектеледі. Сөзсаптам – сөз өнерінің бірлігі, стиль –
стилистиканың бірлігі, стиль негізінен тарихи сипатты, қоғаммен, әлеуметпен бірге
өзгеріп, нормаларынан айнып отыратыны, тұрақсыз, құбылмалы екені, сөзсаптамтілді
ортадан жоғары деңгейде білетін тұтынушыларға міндетті, барлық стиль түрлеріне
негіз болатын норма екені айтылады. Сөздің тыңдаушы мен оқушыға әсер ететіндей
жетуі үшін сөзсаптамзаңдылықтарын, нормасын білу қажеттілігі айтылады.
Сөзсаптам нормасы қазіргі қазақ сөзінде жоғалып бара жатқандықтан оны дәстүрлі сөз
саптау нормасынан іздеу қажеттігі қойылады. Сөзсаптам біреуге бір нәрсе туралы
мазмұнды сөз айтам деген сөз алушының ой жүйесі, коммуникация этикасы, тіл
қисыны өзара келіскен, сөз бастауы мен сөз аяқтауы тең, ой, не пікірін орынды қойып,
мәселені айқындап бере алатын, мәтіннің тұтас эстетикасы мен экспрессиясы,
көркемдігі келіскен жүйелі сөз деп анықталады. Сөзсаптам – қазақ сөз өнерінің басты
категориясы. Негізгі бірліктері – мәтін және абзац. Көптің алдында айтылған ауызша
шаршысөзде сөз тіркестері мен сөйлемдердің ерекше стильде болуы емес, ойдың, яғни
мәтіннің нормаға сай және қисынды болуы маңызды.