Тіл, ыhыах мерекесі және гаплотип Якутияның мәдени ландшафты динамикасындағы якут бірегейлігінің көрсеткіштері ретінде: XIV - XXI ғасырлар

Аңдатпа

Ғылыми-техникалық революция және жаһандану үрдістері аясында тез өзгеріп жатқан заманауи әлемнің қауіптері мен фобияларына және ондағы адамның, байырғы қоғамның рөліне көп көңіл
бөлінеді. Бұл құбылыстар Ресей Федерациясында, сондай-ақ оның субъектілерінде, соның ішінде Саха (Якутия) Республикасында да кездеседі. Якутияда ерекше назар аударуды қажет ететін түрлі айқын материалдық өзгерістер орын алуда. Мақаланың басты мәселесі – якуттардың мәдени ландшафты өзгерсе,
бұл олардың бірегейлігінің өзгеруіне әкеле ме деген сұрақ.
Якуттардың оңтүстіктен солтүстікке қоныс аударуымен байланысты, мәдени ландшафтта да түбегейлі
өзгерістер болды. Якутияда 1950 жылдардан бастап мәдени ландшафттағы елеулі өзгерістер якуттардың
жекелеген, біршама бөлігінің бірегейлігінің өзгеруіне, соның ішінде ең алдымен тілде, яғни жергілікті
якут тілінің орыс тіліне ауысуына әкелді. 1991 жылдан бастап дәстүрлі саха мәдениетінің жандануы мен
қайта өркендеуі жүріп жатыр. Якуттардың генетикалық мазмұнында гаплотиптер жиынтығы түрінде
ешқандай өзгеріс жоқ. Якут халқының 93%-да N1c1 жалғыз басым гаплотипінің (бірегейліктің конструктивті элементі ретінде) анықталуы XVII ғасырдан бастап орыс халқымен ұзақ мерзімді байланысына қарамастан, сахалардың арнайы генетикалық тұрақтылығын көрсетеді. Авторлар XIV-XXI ғасырлардағы
мәдени ландшафттың айтарлықтай өзгеруімен қатар якуттардың тек шағын бөлігінде бірегейліктің өзгеруі байқалады деген қорытындыға келеді. Сонымен қатар якут бірегейлігінің дамуы дәстүрлі мерекелердің, әдет-ғұрыптардың, наным-сенімдердің, фольклордың т.б. қайта жандануы және якут киносының
шығуы арқылы мәдениетте көрініс табады. Якут бірегейлігінің ең консервативті элементі түрлі гаплотиптер жиынтығы емес, біртектес гаплотип түріндегі генетикалық мазмұн болады, яғни бұл жағынан
өзгерістің жоқтығын көрсетеді.