Көне түркі ескерткіштеріндегі қала бейнесі

Аңдатпа

Мақалада Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік», Ахмет Ясауидің «Диуани хикмет» ескерткіштеріндегі қала модельдері қарастырылған. Жоғарыда аталған трактаттар орта ғасырлардағы қоғамдық, мәдени және әдеби өмірден сыр шертетін барлық түркі тілдес халықтарға ортақ қазына болып табылады. Этнос пен мемлекеттілікті, тілдік және графикалық жүйені, қазақ және басқа да түркі халықтарының тарихи-мәдени және этносаяси жағдайын жан-жақты жүйелі зерделеу біздің замандастарымыз үшін маңызды міндет болып табылады. Еуропа мен Азияның тоғысындағы кең байтақ даланы мекендеген түркі халықтарының көшпелі өмір салтына ғана емес, отырықшы өмір салтына да бейім болғандығы туралы көптеген деректер кездеседі. Бұл сөзімізге орта ғасырда өмір сүрген  философ, ақын Ж. Баласағұнның «Құтты білік», А. Ясауидің «Диуани хикмет» ескерткіштерінде кездесетін қала көрінісі, қаладағы адамдардың тыныс-тіршілігінің суреттелуі дәлел бола алады. Ж. Баласағұнның «Құтты білік» ескерткішінде Құзорда (Баласағұн), Қашқар қалалары аталса, А. Ясауидің «Диуани хикмет» ескерткішінде Мәдине, Мекке, Түркістан қалаларының аты аталады. Аталған ескерткіштерді герменевтикалық талдау арқылы біз қаланың келесі модельдерін анықтадық: 1. «Қала – кеңістік»; 2. «Қала – киелі орын»; 3. «Қала – қалалықтар»; 4. «Қала – көңілсіздік»; 5. «Қала – тарихи тұлғалар».