Қазақ синтаксисіндегі период ұғымы

Аңдатпа

Қазақ тіл білімінде зерттеушілер ескермей жүрген синтаксистік бірліктер бар. Осындай синтаксистік бірлік – период. Бұл синтаксистік бірліктің қазақ тіл білімінде зерттелуі А.Байтұрсынов пен Н.Сауранбаев еңбектерінен бастау алса да, бүгінде лингвистикада әлі де толық орныққан жоқ. Осы мақалада период категориясы жан-жақты қарастырылып, оның тілдік ерекшеліктері анықталады. Мақалада осы периодтың әртүрлі дискурс стильдерінде, соның ішінде көркем, журналистік және ресми коммуникацияда болуын қарастырады, бұл оның күрделі сөйлемдерді құрылымдаудағы маңызды рөлін көрсетеді. Нақты мысалдар осы периодтың мәтіннің үйлесімділігі мен риторикалық экспрессивтілігін қалай арттыратынын көрсетеді. Периодта санамаланып, қатарласа, ыңғайласа келетін бөліктің болуы, оларға ортақ қатынаста тұратын тақырыпша я қорытушы бөліктің болатыны көрсетіледі. Сонымен қатар зерттеу барысында қазақ тіл біліміндегі период классификациясын кеңейтіп, синтаксистік және стилистикалық функцияларды жетілдірген Ж.Жақыповтың материалдары пайдаланылды. Сондай-ақ, басқа да тілдердегі зерттеулер, атап айтқанда Якобсон, Н.С. Валгина, Михаил Ломоносов, А.Б. Шапиро, Эдвард Сапир және Ноам Хомскийдің еңбектеріне сүйене отырып, осы периодтың жалпы тіл білімі теориясындағы маңыздылығы көрсетілді. Егжей-тегжейлі құрылымдық және синтаксистік талдау жасай отырып, бұл зерттеу қазақ тіліндегі периодты және олардың тілдік рөлін тереңірек түсінуге ықпал етеді.