«Абай жолы» роман-эпопеясындағы бейвербалды амалдардың тақырыптық топтары

Аңдатпа

Қазақ тіл білімінде көркем шығарма тілін стилистикалық тұрғыдан қарастырумен бірге коммуникативтік, танымдық жағынан зерттеу ерекше орын алады. Осы тұрғыдан келгенде жазушы тілінің коммуникативтік табиғатын зерделеу тілдік қатынас мәселесімен тығыз байланысты. Шығарма мәтінінде авторлық нарративте белсенді қолданылатын, кейіпкер портретін тірілтіп,
коммуникативтік актіні оқырман үшін тартымды ететін тілдік тәсілдің бірі –
бейвербалды амалдар.
Мақалада «Абай жолы» роман-эпопеясындағы бейвербалды амалдардың
лексика-семантикалық классификациясы қарастырылды. Зерттеудің мақсаты
– көркем мәтін арқылы қазақ халқына тән тілдесімнің көмекші құралдарының
ұлттық ерекшелігін таныту, роман-эпопея тіліндегі қызметін анықтау.
Бейвербалды амалдарды роман-эпопеядан жинау барысында жүйелеу, сұрыптау
тәсілдері, сондай-ақ мағыналық топтарға жіктеуде типтеу, синтездеу тәсілдері
қолданылды. Бейвербалды компоненттердің мәнмәтіндегі қызметін анықтауда
мәнмәтіндік талдау, прагма-стилистикалық талдау әдістері де пайдаланылды.
Мақалада паралингвистика бағытындағы алдыңғы зерттеулерге шолу жасала
келе, көркем шығарма тіліндегі параэлементтерді қарастырудың артықшылығы түсіндірілді. Зерттеудің өзектілігі жазушы М.Әуезовтің «Абай жолы»
романындағы бейвербалды компоненттерді алғаш рет зерттеу нысанына алып,
коммуникативтік актіде қарастыруынан көрінеді. Зерттеу нәтижесінде шығарманы
семантикалық тұрғыдан ұйымдастырып тұрған, қазақ қатысым мәдениетін
танытатын бейвербалды амалдардың алты түрлі лексика-семантикалық тобы
анықталды. Мақаланың зерттеу нәтижелері паралингвистика, коммуникативтік
лингвистика және лингвокогнитология бағытындағы ізденушілерге тың әрі
пайдалы ақпарат болмақ.