Модальдік мәннің болымсыздық санаттағы көрінісі

Аңдатпа

Төл грамматикамызда бүгінге дейін субъективтік модальділік категориясының тілдік белгілерін дербес сөйлемдер құрылымы деңгейінде талдау басым. Бірақ бұл жағдайда модальділіктің ауқымды әрі күрделі құрылымдық ерекшелігін, кейбір грамматикалық амалдардың мәнмәтін, мәтінаралық байланыстан жүйеленетін көп функциялы қызметін саралауда, бір жақты пікірлер қалыптасатыны анық. Субъективтік модальділік категориясының ішкі мәндерінің жасалуын жеке авторлар шығармаcы негізінде талдау әлі де өзекті. Себебі әр автордың өзіндік жазу машығынан аталған заңдылықтың күрделі әрі ауқымды құрылымын түсінуге негіз болатын өзекті теориялық тұжырымдарға қол жеткізе аламыз. Осындай алғышарттарды негізге ала отырып жазылған аталған ғылыми мақалада Абай поэзиясындағы болымсыздық категориясының тәсілдері арқылы модальділік мәндердің қалыптасуы алғаш рет ғылыми дәйектеуге негіз болды. Нәтижесінде әдеби тіліміздің негізін қалаушы, поэзия жанрын құрылымы жағынан да, көркемдік сипаты жағынан да жаңа арнаға шығарған Абай өлеңдеріндегі субъективтік көзқарасты даралайтын грамматикалық амалдар жүйесінің өзіндік ерекшелігі жан жақты талданды. Нақты лингвистикалық мәліметтерге сүйене отырып, ақынның шығармаларында болымсыздық категориясының тәсілдерін белсенді қолдану арқылы құптау, құптамау, наразылық, өкіну сияқты модальды реңктерді анықтауға негіз болатындығы айқындалды. Ақынның стилистикалық түрлендіруіне сәйкес аталған амалдардың бірде қайталана, кейде қарама-қарсы мәнде, енді бірде синонимдік қатарларымен үстемелене қолданылып, модальді мәндерді айқындаудағы белсенділігі сипатталды. Ғылыми мақаладағы тұжырымдар мен ой қорытулар субъективтік модальділік санатының теориялық белгілерін дамытуға, кейбір заңдылықтардың ішкі байланысы мен шекарасын ажыратуға, модальділік санатының грамматикалық жүйесін жан-жақты зерделеуге ықпал ететіні дәлелденді.