Ономастикалық ішкорпусты жасау және әлемдік тәжірибе*

Аңдатпа

А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты Ұлттық корпустың дербес бір бөлігі саналатын ономастикалық ішкорпусты топонимика саласы бойынша құрастырып жатыр. Мақалада ономастикалық ішкорпусты құрастырудың бағыты, ұстанымдары талқыланады. Сол арқылы ономастикалық ішкорпусты құрастырудың негізгі критерийлері айқындалады. Қазақ тілінің Ұлттық корпусы мен әлемдегі ірі-ірі корпустардың тәжірибесі, ерекшеліктері сипатталады. Жұмыстың басты мақсаты ономастикалық белгіленімдердің түрлерін айқындауға қатысты. Ағылшын, орыс тілінің корпустарындағы топонимдердің белгіленімі, лингвистикалық және экстралингвистикалық ақпараттың берілу тәсілі, ономастикалық терминдердің кездесу жиілігі анықталады. Осы талдау нәтижесінде топонимдік белгіленімдер әзірлеуге қатысты салыстырулар жасалып, ұсыныстар айтылады. Шетелдік корпустар тәжірибесінен байқағанымыздай, неғұрлым ішкорпустар көп болса, соғұрлым ұлттық корпус кемелдене түседі. Ономастикалық ішкорпустың пайда болуы ономаст ғалымдардың зерттеулеріне көптеген жаңа мүмкіндіктер алып келеді. Өйткені корпустан жер-су аттары кездесетін мәтіндерді жылдам табуға мүмкіндік туады. Бұл тек іздеу жұмысын жеңілдетіп қана қоймай, ономастика саласындағы кешенді зерттеулерге де өз септігін тигізеді. Сонымен қатар, ішкорпустың көмегімен ономастикалық сөздіктердің жаңартылған нұсқасын басып шығару ісі де жылдам іске асырылатын болады. Ономастикалық ішкорпус географиялық атауларды тек бекіту және стандарттау тұрғысынан ғана емес, сонымен бірге топонимдерді жүйелеу тұрғысынан, оларды сақтау және ғылыми зерттеу мақсатында осы ұлттық қорға қол жеткізу және танымдық қызығушылықты қанағаттандыру тұрғысынан да сөзсіз қажет. Мақаладағы ғылыми-теориялық ұсыныстар ономастикалық ішкорпустың белгіленімдерін жетілдіруге ықпал етеді, сондай-ақ, лингвистикалық зерттеулерді жүргізудегі ономастикалық ішкорпустың рөлін айқындайды. Топонимдер қорымен басталған ономастикалық ішкорпустың ауқымы басқа да оним түрлерімен кеңейе түседі деп күтіледі.