Фольклордағы синкреттілік: жанр және термин (А.Байтұрсынұлының «Әдебиет танытқышы» негізінде)

Аңдатпа

Алаштың рухани көсемі, ғалым Ахмет Байтұрсынұлын әдебиет және фольклор терминдерінің негізін қалаушы деп білеміз. Ғалымның «Әдебиет танытқыш» кітабы – қашанда өзінің ғылыми күшін жоймайтын, өзектілік әлеуеті төмендемейтін құнды еңбек. Бұл еңбекті қараған сайын жаңа концепциялық ой түйіндерін жасауға болады және кітаптың әр тарауы, әр бөлімі, тіпті ондағы әрбір терминдік ұғым тұтас бір ғылыми жұмысқа өзек болатындай талдау жұмысына сұранып тұрады. Бұл мақалада ғалым Ахмет Байтұрсынұлының «Әдебиет танытқыш» еңбегіндегі фольклор терминдері және олардың бүгінгі түркі халықтарындағы интерпретациясы сөз болады. Ғалымның аталған еңбегіндегі «Ермектеме» тарауында берілген «ертегісімек» ұғымын саралауға талпыныс жасалады. Сондай-ақ Ахмет Байтұрсынұлы терминдері арқылы жанрлық дифференциациядағы функционалды принцип негіздері талданады. «Ертегісімек – әпсана» терминдік байланысы және көркем бейне мәселесі сарапталады. Мәтіндік талдау аясында түркілік фольклортану контексіндегі «ертегісімек – әпсана – анекдот» қатынасы тұжырымдалады. Мұндай түйткілді теориялық мәселені сараптау ғылыми мақаланың жаңашылдығымен қатар маңыздылығын да көрсетеді. Жалпы алаш қайраткері Ахмет Байтұрсынұлының жанрлық ұғымдарды жүйелеу мен ғылыми терминология қалыптастырудағы ұстанымы күні бүгінге дейін өзінің өзектілігін сақтап келеді.