Кейбір тілдердегі академиялық грамматика жазу дәстүрі: ғылыми аппараты, құрылымы мен рәсімделуі
Қаралымдар: 172 / PDF жүктеулері: 518
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2022-140-3-114-128Кілт сөздер:
академиялық грамматика, морфология, синтакис, сөзжасам, грамматика тарихы, қазақ грамматикасы.Аңдатпа
Академиялық грамматика – қазақ тілі грамматикасын зерттеп, ғылыми деңгейге көтерген ғалымдардың зерттеулерінің нәтижесі, іргелі еңбектердегі танымал ғылыми ойлар мен тұжырымдардың жиынтығы. Академиялық грамматика қазiргi тілді жеке- жеке конгломераттар жүйесi ретінде емес, бiр-бiрiмен тығыз байланысты, тiлдегi бар сөздердiң, сөз формаларының, сөз тiркестерiнiң, сөйлемдердiң органикалық тұтастықпен түзiлiсiн тiлдiк заңдылықтар негiзiнде қарастыруға негізделеді. Айталық, морфологияның кейбiр қиын мәселелерi синтаксистiк, сөзжасамдық негiзде түсiндiрiлсе, сондай-ақ осы деңгейлердің аражігі барынша ғылыми түрде ажыратылса, грамматикалық тұлғалардың табиғаты, мағынасы толығырақ ашылып, қиындықтар азая түседі. Бұл, бiр жағынан, морфологияның тiлдiң бір грамматикалық деңгейi болуымен, ал грамматикалық деңгейлердiң ендi бiрi – синтаксис болуымен байланысты болса керек. Кейбiр грамматикалық тұлғалардың мағыналары лексикалық мағынаның көмегiмен айқын бола түседi. Яғни тiл жүйе, тiл тұтастық деген қағида жайдан-жай туындамаса керек.
Адамзат тарихында 2500 жыл бұрын басталған грамматиканы жазу дәстүрі әлі күнге дейін жалғасып келеді. Бүгінгі ТМД елдерінде академиялық грамматиканы жариялау белді бағытқа айналған. Грамматиканы жазудың әр тілде әртүрлі дәстүрі мен жинастыру, ұсыну амалдары бар. Соларды салыстырып, озық үлгілерін анықтап, грамматиканы жазудың заманауи құралдарын табу аталмыш мақаланың мақсаты болып саналады. Мұның нәтижелері 2022 жылы жарық көру жоспарланған «Қазақ грамматикасына» пайдаланылады.
