Модальділік санатының көркем мәтін құрылымындағы белгілері
Қаралымдар: 47 / PDF жүктеулері: 241
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2021-136-3-63-70Кілт сөздер:
модальділік, модальді мәндер, модальділік құрылымы, мәтін, шумақаралық байланыс, семантикалық желіАңдатпа
Модальділік санатын функционалды синтаксис деңгейінде, мәнмәтін, тұтас
мәтін аясында салыстыра талдау аса маңызды. Бұл бағытта аталған құбылыстың өзіндік
құрылымы бар, күрделі заңдылықтардың қатарындағы тілдік табиғатын айқындауға,
дербес теориялық мәселелерін тұжырымдауға қол жеткізе аламыз. Ұсынылған ғылыми
мақалада поэма мәтініне сүйене отырып, модальділік санатының құрылымдық жүйесіне
талдау жасалады. Нәтижесінде модальді мәнді өзектендіретін сөйлемдердің
семантикалық байланысы арқылы тұтас шығармадағы модальді құрылымдардың ішкі
мағыналық-құрылымдық байланысы қалыптасатыны сараланады. Мәтін құрылымында
мұндай сөйлемдердің мақсатты қызмет атқаратыны, олардың өзара семантикалық
байланысты қатаң сақтап, интеграция құбылысына бағына қозғалып, мағыналыққұрылымдық жақтан бірігуге, тиянақталуға ұмтылатыны дәлелденеді. Сонымен қатар,
субъективті көзқарасты өзектендіретін аталған құрылымдардың мәтін деңгейінде
көлденең және тікелей байланыс түзетіні нақты мысалдармен айқындалады. Модальділік
санатының белгілерін функционалдық негізде салыстырып, мәтін деңгейінде субъективтік
модальді мәнді өзектендіретін сөйлемдердің ерекшелігін, мағыналық-құрылымдық жақтан
олардың тиянақталып отыратынын, яғни, тұтасуға ұмтылуын дәйектеу әлі де өзекті
мәселелер болып табылатынына, бұл бағытта тереңірек зерттеулердің қажеттілігіне
назар аударылады. Бұл мәселелер нақты ғылыми зерттеулер деңгейінде салыстырылып
тұжырымдалады. Сондай-ақ, субъективтік модальді мәннің үнемі ашық тірек
құрылымдармен жасала бермейтіндігі тілдік деректермен дәлелденіп, поэма мәтініндегі
астарлама қызметін атқаратын грамматикалық бірліктердің когнитивтік
функциясына, сол арқылы функционалды бағыттың когнитивтік бағытпен байланысына
ғылыми талдаулар жасалады. Поэма құрылымында «өмір» сөзінің когнитивтік
мағынасынан тараған семантикалық желілер арқылы автор өзінің өмір жолының
кезеңдерін астарлы суреттеп, «өмір-арман», «өмір-күрес», «өмір-үміт» сияқты ішкі
субъективті көзқарасын стилистикалық бояумен жеткізе алғаны сөз болады.
