Қазақ есімдерінің семантикалық ерекшелігі және әлеуметтік қызметі

Аңдатпа

Қазақ есімдерінің қалыптасуы мен дамуы екі негізден бастау алады: бірі – тілдік ерекшелігі бойынша, яғни лингвистикалық заңдылықтардан. Бұл бағыттағы даму кісі аттарының құрылымдық жүйесі мен мағыналық өрісін қамтиды. Екіншісі – әлеуметтік ортадағы қызметі, адамдар арасындағы қатынасты реттеудегі орны, белгілі бір қоғамда өмір сүріп жатқан азаматтардың ресми тіркелуі т.б. қатысты. Азаматтар мен олардың есімдерінің арақатынасы лингвистикалық тұрғыдан да, әлеуметтану тұрғысынан да аса маңызды, өйткені кез келген адам қоғам мүшесі ретінде есімі арқылы тіркеледі, есімі арқылы айналасына танылады. Есім – адамның өмірде барлығының және белгілі бір елдің толыққанды азаматы екендігінің айғағы. Азаматтың өзге құқықтары секілді есім иелену құқығы да заңнамалық тұрғыдан қорғалған.

Қоғамның адамсыз болмайтыны секілді, адам да есімсіз болмайды. Қолданыс барысында кісі аттары белгілі бір тұлғалардың прототипіне айналады. Мысалы, «Абай» десе сөздің мағынасынан бұрын қазақтың ұлы ойшылы бірінші ойға оралады. Әуелгі мағынасы «ақылды, дана» болғанмен, Абайдың қоғамдағы орны есімінің мағынасына айналып отыр. Бұлай болуы ең бірінші әлеуметтік қатынастар барысындағы қолданысының нәтижесі. Кісі аттары өзінің біртұтас болмысы арқылы ұлттық қоғамның да көрінісі бола алады, сондықтан оларды әлеуметтану тұрғысынан қарастырудың маңызы зор. Мақалада осы айтылған мәселелерге пәнаралық байланыс тұрғысынан кешенді талдаулар жасалады.