Түркі халықтарының фольклорындағы ортақ ғұрыптардың лингвистикалық сипаты

Аңдатпа

Мақалада отбасы ғұрып фольклорында ұлттық код ретінде қарастыруға тұратын этномәдени тілдік бірліктерді тілдік және мәдени код ретінде түйінін тарқатып ашу көзделген. Фольклорлық мұраларды зерттеу барысында ұлттық таным негізінде түркі халықтарының тұрмыс-тіршілігі мен тарихында, әлеуметтік-қоғамдық саласында жоғары деңгейде орын алатын «ғұрып» категориясы жан-жақты зерделенді. Қарастырылып отырған отбасы ғұрып фольклорының тұсаукесер жырын талдау арқылы белгілі бір ғұрыпқа байлаулы ғұрып сөздері ғана емес, сонымен қатар отбасылық ғұрып фольклоры тілінен ғұрыптық рәсімдердің атқарымдық үдерісі терең орын алатындығы алға тартылды. Көптеген зерттеушілердің еңбектерін талдай келе, дүниежүзі халықтарының көне мифологиялық дүниетанымын салыстыра отырып, қазіргі күні үш жікке бөлінген ғұрыптық жүйе алғашқыда біртұтас циклден тұрғанын, «өтпелі ғұрыптар» ұғымына сәйкес адамның тууы, оның дүниеден қайтуы бір формадан, екінші формаға, не екінші дүниеге ауысуы түсінігі қарастырылды. Бүгінгі мәдениеттің дамуы барысында ғұрыптардың бастапқы болмысы жойылып бара жатқаны, не трансформацияланып, көмескіленуі де қарастырылады. Мақалада зерттеу нысаны ретінде фактологиялық материалдар: қазақтың ғұрыптық фольклорының мол үлгісі қамтылған «Бабалар сөзі» 100 томдығының 72-томындағы «Балалар фольклоры», 91-томындағы «Жерлеу ғұрпына қатысты фольклор», 93-томындағы «Магиялық фольклор» жинақтары қолданылды.