Синтагма – тіл теориясы мен танымды байланыстырушы бірлік
Қаралымдар: 128 / PDF жүктеулері: 52
DOI:
https://doi.org/10.32523/2616-678X-2019-129-4-141-150Кілт сөздер:
атауыш сөздер, логикалық ұғым, когнитивті семантика, лексикалық мағына, грамматикалық байланыс, коммуникативті семантика, синтаксистік бірлік, сөйлеу бірлігі, стереотип, норматив, оккозионалАңдатпа
Мақалада сөйлеу ағымындағы сөздердің байланысуынан синтагмалық құрылым
түзілетіні анықталады. Синтагмалық құрылымға атауыш сөздер, лексикалық мағына, когнитивтік
семантика мен олардың грамматикалық байланысу жолдары негіз болатыны дәлелденеді. Синтагма
грамматикалық амал-тәсілдер арқылы байланысып, коммуникативті семантиканы қалыптастыратын құбылыс ретінде ерекшеленеді. Сондықтан әрі сөйлеу бірлігі, әрі синтаксистік бірлік ретінде
танылады. Сөйлеу бірлігі ретінде танымның нысанына, синтаксистік бірлік ретінде тілдің нысанына жатқызылады. Сондықтан синтагма тіл мен танымды байланыстырушы бірлік ретінде қарастырылдады. Логикалық ұғым, танымдық (когнитивтік) семантика, лексикалық мағынаның синтагма құрамындағы қызметіне талдау жасалады. Олар синтагмалық құрылымның стереотиптерін
анықтауға негіз болатыны көрсетіледі. Синтагма құрамында табиғи және әлеуметтік байланыстағы
сөздердің тіркесетіні дәлелденеді.
Табиғи байланыстағы сөздердің тіркесінен бір ұғымның мәнін ашатын сөздердің синтагмасы қалыптасатыны, әлеуметтік байланыстағы сөздердің тіркесінен әртүрлі ұғымды білдіретін
сөздердің синтагмасы қалыптасатыны анықталады. Олар нормативті синтагмалар деп танылады.
Сонымен қатар, экспрессивті-эмоционалдық мәндегі сөздердің де синтагмалық құрылым түзетіні
көрсетіледі. Олар оккозионалды синтагмаларға жатқызылады. Сонымен бірге, мақалада сөйлеу мен
тілдің ұқсастықтары мен айырмашылықтары және олардың лингвистикада алатын рөлі анықталады
